Bóle wzrostowe - jak rozpoznać i jak ulżyć dziecku?

Bóle wzrostowe dotyczą najczęściej młodych ludzi w wieku od 3 do 12 lat. Można rozpoznać je między innymi po tym, że występują w nocy i nie są odporne na leki przeciwbólowe dla dzieci, to znaczy że ustępują po podaniu syropu z paracetamolem lub ibuprofenem. Jak rozpoznać bóle wzrostowe i jak pomóc dziecku narażonemu na ich występowanie?

Bóle wzrostowe u dzieci - przyczyny

Bóle wzrostowe nie są groźne dla życia dziecka i występują z reguły w wieku od 3 do 12 lat, czyli w okresie intensywnego wzrostu. Ich przyczyny nie zostały do końca poznane. Jedna z teorii głosi, że wynikają z przeforsowania mięśni, które w trakcie wysiłku fizycznego dziecko nadwyręża w ciągu dnia. Przyczyną tego typu bólu może być też szybki, skokowy wzrost kończyn, który sprawia, że ścięgna nie nadążają za tempem wzrostu kości i są zbyt krótkie. Generowane w ten sposób napięcie wiąże się z dyskomfortem i bólem. Kolejna hipoteza dotycząca bólów wzrostowych wyjaśnia je poprzez odwołanie się do faktu, że wzmożony wzrost kości następuje nocą. Płytki wzrostowe obecne w końcach kości najintensywniej rozwijają się w trakcie spoczynku. Kiedy ten wzrost następuje naprawdę gwałtownie, może powodować ból.

Wszystkie te teorie wydają się równie prawdopodobne z uwagi na fakt, że bóle wzrostowe pojawiają się w nocy, w trakcie regeneracji mięśni podczas spoczynku i dotyczą kończyn dolnych. Mogą pojawiać się równie często u dziewczynek, co u chłopców. Typowy jest też ich okresowy charakter - bóle nawracają nawet kilka razy w miesiącu. Poza tym, bóle wzrostowe mogą towarzyszyć też wadom postawy dziecka, na przykład skoliozie, płaskostopiu czy koślawości kolan. Kiedy młody człowiek skarży się na ból nóg, należy wykluczyć jeszcze inne, znacznie poważniejsze schorzenia, w tym białaczkę oraz nowotwór kości (ból kończyn dolnych to jeden z pierwszych objawów).

Po czym rozpoznać bóle wzrostowe u dzieci?

Bóle wzrostowe u dzieci są dosyć charakterystyczne, dlatego większość rodziców nie ma problemu z ich rozpoznaniem u swojej pociechy. Pierwszy wskaźnik to wiek dziecka - bólów wzrostowych można spodziewać się w okresie intensywnego wzrostu, czyli we wspomnianym przedziale wiekowym 3 - 12 lat. Kolejna charakterystyczna cecha tego zjawiska to symetria bólu, czyli jednoczesny ból obu kończyn. Co więcej, odczucie to powinno dotyczyć mięśni, a nie stawów, z reguły kończyn dolnych, najczęściej w obszarze przedniej strony podudzi oraz ud. Bóle wzrostowe u dzieci mogą trwać od kilkunastu minut do kilku godzin. Ustępują natomiast po podaniu leków przeciwbólowych. Jeśli więc syrop przeciwbólowy dla dziecka z ibuprofenem lub paracetamolem uśmierza taki ból, rodzic może mieć niemal 100% pewność, że chodzi o bóle wzrostowe. Poza tym, przy tego rodzaju bólach nie pojawiają się żadne zaburzenia chodu ani nieprawidłowości w badaniach lekarskich. Te warto natomiast wykonać w celu upewnienia się, że ból nie jest wywołany na przykład białaczką. Wskazane jest przeprowadzenie badań z krwi (morfologia, CRP, OB) oraz badań radiologicznych. Co ważne, o bólach wzrostowych można mówić tylko wtedy, kiedy wszystkie wymienione kryteria zostają spełnione jednocześnie. Warto też zachęcać dziecko do wskazania dokładnej lokalizacji bólu - jeśli pojawia się w różnych miejscach, bóle wzrostowe można wykluczyć. 

Bóle wzrostowe czy poważna choroba - jak odróżnić?

Bóle kończyn dolnych u dzieci to nie zawsze bóle wzrostowe. Takie objawy mogą wskazywać na stan zapalny, na przykład po infekcji wirusowej, ale również na przewlekłe zapalenie kości. Ból nóg towarzyszy też chorobom reumatologicznym i ortopedycznym. Bezwzględnie należy wykluczyć również choroby onkologiczne i hematologiczne (białaczka). Tej drugiej towarzyszy jednak zawsze osłabienie, gorączka i obniżenie odporności. Z uwagi na ryzyko nieprawidłowej diagnozy, warto wykonać dziecku podstawowe badania - RTG i morfologię krwi. Niepokojące symptomy, które powinny alarmować rodzica to:

• ból poranny, nie będący skutkiem wysiłku fizycznego,
• brak reakcji na leki przeciwbólowe,
• obrzęk i sztywność stawów,
• utykanie,
• zaburzenia chodzenia,
• zaczerwienienie w miejscu bólu,
• brak apetytu,
• utrata masy ciała,
• ból narastający,
• ból nasilający się przy dotyku,
• ból wybudzający dziecko ze snu,
• gorączka,
• przewlekłe osłabienie,
• senność,
• przemęczenie. 

Jak łagodzić bóle wzrostowe u dzieci?

Po rozpoznaniu bólów wzrostowych u dziecka i wykluczeniu poważniejszych schorzeń rodzic powinien zadbać o zredukowanie nieprzyjemnych dolegliwości. Naturalne sposoby na walkę z tego typu bólem to między innymi delikatne masaże mięśni, okłady (np. z termoforem) i ciepłe kąpiele w wannie. Jeśli nie są one skuteczne, należy sięgnąć po odpowiedni syrop przeciwbólowy dla dziecka z paracetamolem lub ibuprofenem. Warto pamiętać, że ten drugi ma też działanie przeciwzapalne. Bólom wzrostowym u dzieci można również przeciwdziałać. W tym przypadku istotna jest odpowiednia dieta bogata w wapń i witaminę D3 oraz aktywność fizyczna dostosowana do wieku. Pomocne są także ćwiczenia rozciągające na kończyny dolne.